Het zal niemand ontgaan zijn dat er de afgelopen week een explosie van artikelen is verschenen over het thema robotisering en baanverlies. Het startschot werd gegeven door de speech die Asscher vorige week gaf, waarop elke zichzelf respecterende columnist zich geroepen voelde om zijn of haar zegje over het onderwerp te doen. Veel nieuwe argumenten leverde het helaas niet op: Mathijs Bouman deed een dappere poging om met concrete antwoorden te komen, maar de meeste andere columnisten bleven haken in het ik-ben-een-techno-optimist-en-dit-is-niets-nieuws mantra. Dat het banenverlies in de landbouwsector indertijd werd opgevangen door de opkomst van de industrie en dat vervolgens de dienstensector het stokje weer overnam viel veelvuldig te lezen.
Herhaling van zetten?
De vraag is of wat we nu meemaken slechts een herhaling van zetten is. Het antwoord hangt mede af van de mate waarin arbeid en machines complementair, of juist substituten van elkaar zijn. Anders gezegd, levert robotisering juist banen op (programmeurs, technici), of gaat het ten koste van banen (zoals indertijd bij de landbouw en industrie)? Het correcte antwoord is uiteraard dat beide processen optreden, waarbij het koffiedik kijken is of dat in de toekomst per saldo nou juist meer of minder banen zal gaan opleveren. We weten het niet, en dus is de standaardreactie van velen terug te vallen op het verleden: niets aan de hand mensen, doorlopen maar.
Toch kan je er volgens mij best wel wat zinnigs over zeggen. Ten eerste is het duidelijk dat in het segment waarin de technologie met arbeid concurreert, technologie de strijd altijd wint. Computers zijn sneller, betrouwbaarder, gedweeër én goedkoper dan mensen. Ten tweede breidt het terrein waarop computers de strijd met arbeid aangaan zich uit. Een maand geleden gaf ik het voorbeeld van de zelfrijdende auto, die een zegen voor efficiëntie en veiligheid is, maar die echter wel de vraag oproept wat er met de beroepsrijders moet gebeuren. Historisch gezien is er tot nu toe altijd wel een nieuwe poel van lager geschoold, routinematig werk ontstaan nadat een nieuwe technologie is geïntroduceerd. Echter, wanneer we zo ver zijn dat chauffeurs vervangen kunnen worden door zelfrijdende auto’s, denk ik dat de onderkant van het arbeidsgebouw de strijd met de machines gewoon aan het verliezen is.
WALL•E-visering
Of dat erg is? Zijn we niet gewoon op weg naar de WALL•E-visering van onze maatschappij? Daarmee bedoel ik uiteraard niet de eenzame robot die eeuwig de troep van mensen opruimt, maar het eindpunt waarin robots al het werk van ons uit handen hebben genomen. Ik geef toe dat het utopisch is, maar het verandert de probleemstelling aanzienlijk. In plaats van het baanverlies weg te wuiven of de vooruitgang tegen te werken, moet er dan gedacht worden over hoe de overgang naar die nieuwe wereld zal plaatsvinden. Lastig, zeker, maar het levert in elk geval wat nieuwe denkbeelden op.
(origineel gepubliceerd in het Financieele Dagblad van 8 oktober 2014)
Filed under: column, Financieele Dagblad
